ارز دیجیتال ملی یا ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) چیست؟

مقدمه
توسعه ارزهای دیجیتال باعث شده است تا دولت‌ها نیز به فکر پیوستن به این حوزه بیفتند. اگر شما هم اخبار مربوط به توسعه ریال دیجیتال را شنیده‌اید، باید بگوییم که ریال دیجیتال هم در راستای مفهوم CBDC یا Central Bank Digital Currency است. در این مقاله از مجله بیدارز، به سراغ موضوع جذاب ارز دیجیتال بانک مرکزی رفته‌ایم. 
در مقالات گذشته به این موضوع اشاره کردیم که بلاک چین با هدف تمرکز زدایی و کمرنگ کردن نقش واسطه‌ها در هر فرآیندی به دنیای فناوری معرفی شد. درباره حوزه ارزهای دیجیتال، این تکنولوژی در زمینه انتقال پول و دارایی دیجیتال به کار گرفته شد. راه پروژه‌هایی مانند اتریوم و بیت کوین باعث شد تا نهادهای مالی مانند بانک‌ها در سراسر جهان خود را در خطر ببینند، به گونه‌ای که اگر ماهیت و سازوکار خود را از این فناوری جدید جدا کنند، احتمالا در اینده‌ای نه چندان دور، بازی را به دنیای رمز ارزها ببازند. بسیاری از کارشناسان بر این باورند همین موضوع باعث شد تا بانک‌ها نیز به فکر ارائه ارز دیجیتال ملی بیفتند. البته این تمام ماجرا نیست و فلسفه پشت ارائه این نوع از دارایی دیجیتال، دلایل دیگری به غیر از این عقیده‌ی کمی شک برانگیز دارد. در ادامه این موضوع با ما همراه باشید تا بیشتر در مورد CBDC واکاوی کنیم.

کمی بیشتر درباره ارز دیجیتال بانک مرکزی

ارز فیات (ارز رایج و سنتی که ما بیشتر به اسم اسکناس می‌شناسیم) نوعی دارایی است که از طرف دولت ایجاد می‌شود. هیچ دارایی فیزیکی مانند طلا یا نقره این نوع از ارز را اعتباردهی نمی‌کند. به عبارت دیگر، ارز فیات نوعی دارایی قانون‌گذاری شده است که قدرت خرید و فروش و مبادله با هر کالایی را دارد و توسط بانک مرکزی که زیر نظر دولت فعال است، حمایت قانونی می‌شود. 

ارز فیات سنتی که در قالب اسکناس و سکه با آن آشنا هستیم و همچنان استفاده گسترده‌ای در دنیا دارد، این روزها رنگ دیگری به خود گرفته است. تکنولوژی به دولت‌ها و موسسات مالی این امکان را داده است تا با ارائه ارز دیجیتال بانک مرکزی، از ارز فیات فیزیکی با یک مدل اعتباری پشتیبانی کند که در آن حساب‌ها و تراکنش‌ها به‌صورت دیجیتالی ذخیره می‌شوند.

با وجود این که پول سنتی در بسیاری از نقاط دنیا در حال استفاده است، کشورهای توسعه یافته (به‌خصوص بعد از موج همه‌گیری کووید-19) در صدد کاهش استفاده از آن بر آمدند.

نقش بلاکچین و کریپتوکارنسی در توسعه CBDC

معرفی و پیشرفت بلاک چین و کریپتوکارنسی باعث شد تا علاقه به بازارهای مالی بدون ارز فیزیکی یا به اصطلاح “Cashless” افزایش پیدا کند. همین موضوع یکی از دلایل اصلی است که باعث شد تمایل دولت‌ها و بانک‌های مرکزی به ایجاد یک دارایی دیجیتال به پشتوانه دولتی، بیشتر شود. درصورت همه‌گیری این نوع از ارز، با یک ارز فیات دیجیتالی روبه‌رو خواهیم بود که توسط دولت‌ها یا نهادهای وابسته به آن‌ها پشتیبانی می‌شود.

ارز دیجیتال ملی (CBDC) چه اهدافی دارد؟

به گزارش وبسایت Investopedia.com، در حال حاضر در ایالات متحده که پرچمدار کشورهای توسعه یافته است و بسیاری از کشورهای دیگر، بخشی از شهروندان به سرویس‌های مالی دسترسی ندارند. بنابر داده‌های همین وبسایت، به تنهایی در ایالات متحده حدود 5 درصد از بزرگسالان حساب بانکی ندارند. همچنین، 13 درصد دیگر از بزرگسالان این کشور حساب بانکی دارند اما از سرویس‌های جایگزین و پرهزینه برای انجام مراودات مالی خود استفاده می‌کنند.

هدف اصلی ایجاد ارزهای دیجیتال بانک مرکزی فراهم کردن شرایطی است که در آن کسب و کارها و مشتریانشان امکان استفاده از خدمات مالی را در کمال امنیت، سادگی در انتقال دارایی و دسترسی آسان، داشته باشند. از سوی دیگر CBDC این قابلیت را دارد تا هزینه‌های نگهداری و انجام تراکنش‌های فرا مرزی برای یک سیستم مالی پیچیده را کاهش دهد. همچنین، نباید از ذکر این نکته که می‌تواند در کاهش هزینه‌ها برای کسانی که از سیستم‌های پولی جایگزین استفاده می‌کنند نقش داشته باشد، غافل شویم.

ارز دیجیتال بانک مرکزی می‌تواند ریسک استفاده از رمز ارزها را نیز کاهش دهد. ارزهای دیجیتال به دلیل نوسانات و تاثیرپذیری بالای بازار، نوسان قیمتی زیادی دارند. این نوسانات می‌تواند برای عده‌ای از سرمایه‌گذاران که بدون آگاهی وارد بازار شده‌اند ریسک و ضرر به همراه داشته باشد. به همین دلیل، استفاده از ارز دیجیتال ملی که توسط دولت پشتیبانی می‌شود می‌تواند گزینه مناسبی برای این دست از سرمایه‌گذاران باشد.

فاکتور ریسک، دیوار کوتاه ارزهای دیجیتال!

بازارهای مالی مانند فارکس با ریسک همراه هستند. این ماهیت بازار است. فرض کنید بازار همیشه یکنواخت باشد. آیا چنین چیزی ممکن است؟
یک بازار همیشه صعودی یا نزولی یک پیام دارد: سیستم اقتصادی درست کار نمی‌کند. بنابراین، تا زمانی که بازار با توجه به شرایط مختلف تحت تاثیر قرار می‌گیرد و تغییر می‌کند، پویا است و افراد فعال در آن، در مسیر درست قرار دارند، فارغ از اینکه ممکن است عده‌ای ضرر یا سود کنند.

بازار ارزهای دیجیتال نیز جدا از سایر بازارهای مالی نیست. این بازار، هم روزهای خوشِ بیت کوین 60 هزار دلاری و هم روزهای تلخ بیت کوین 16 هزار دلاری را طی سال‌های 2020 تا 2022 تجربه کرده است. نمی‌توان انتظار داشت که سرمایه گذاری در این مارکت بدون ریسک باشد. در واقع، ریسک زمانی به سرمایه‌گذاران این مارکت ضربه می‌زند که بدون آگاهی و دانش وارد بازار می‌شوند. متاسفانه از این فاکتور به‌عنوان بهانه‌ای برای انتقاد از بازار رمز ارزها استفاده می‌شود.

درباره ارزهای دیجیتال بانک مرکزی نیز این حقیقت بیان می‌شود که نسبت به استفاده از رمز ارزها ریسک کمتری دارند. اما باید به این نکته توجه داشت که ماهیت CBDCها با ارزهای دیجیتال که بنیانی غیرمتمرکز دارد متفاوت است و شاید صحیح نباشد که به عنوان دو دارایی یکسان آن‌ها را با هم مقایسه کرد. 

انواع ارز دیجیتال بانک مرکزی

ارزهای دیجیتال ملی به دو دسته Wholesale (عمده) و Retail (خرده) تقسیم می‌‌شوند. اساسا موسسات مالی از نوع اول این ارزها و کسب و کارها و مشتریان از نوع دوم آن استفاده می‌کنند. در ادامه به توضیح و بررسی هر یک از CBDCها پرداخته‌ایم.

ارز دیجیتال ملی عمده (Wholesale)

نوع عمده از CBDCها مانند نگهداری ذخایر توسط بانک مرکزی هستند. بانک مرکزی برای انجام نقل و انتقالات بین بانکی یا تسویه وجوه، به یک موسسه حسابی را اعطا می‌کند. سپس، این نهاد می‌تواند با این وجوه و با اتکا به سیاست‌های پولی و ابزارهایی مانند سود ذخیره یا ذخایر الزامی، برای کنترل سوددهی و تعیین نرخ بهره بانکی، استفاده کند.

ارز دیجیتال ملی خرده (Retail)

این نوع از CBDCها، نوع دیجیتال پشتیبانی‌شده توسط دولت هستند که توسط کسب و کارها و مشتریان استفاده می‌شوند. همچنین این ارزهای دیجیتال بانک مرکزی ریسک واسطه‌ها یا نهادهای خصوصی که ممکن است در صورت ورشکسته‌شدن دارایی کاربران خود را به خطر بیندازند، کاهش می‌دهند.

به‌طور کلی دو نوع CBDC از نوع Retail وجود دارند.این دسته بندی بر اساس نوع استفاده و پذیرش کاربران انجام می‌شود.

1.بر پایه توکن: این نوع از ارز دیجیتال ملی، قابلیت این را دارد که کاربران بصورت ناشناس با استفاده از کلید خصوصی و مفهوم توکنیزه شدن، تراکنش‌های خود را انجام دهد.

2.بر پایه حساب: این نوع از  CBDC خرده، به شناسایی دیجیتال برای دسترسی به حساب و انجام معامله نیاز دارد.

ارز دیجیتال بانک مرکزی در برابر رمز ارزها

همانطور که می‌دانید، اکوسیستم کریپتوکارنسی‌ تا کنون، یک سیستم اجمالی برای جایگزین سیستم مالی سنتی را ارائه داده است، بدون اینکه قوانین دست و پا گیر آن را داشته باشد. علت این است که این اکوسیستم، از فرآیندهای اجماع مثل اثبات کار یا اثبات سهام استفاده می‌کنند که باعث جلوگیری از دست بردن در جزئیات و دستکاری می‌شود. ارزهای دیجیتال بانک مرکزی، طوری طراحی شده‌اند که شبیه به رمز ارزها باشند. اما تفاوت اینجاست که لزوما نیازی به بلاک چین و مکانیزم اجماع شبکه ندارند.

همچنین، ارزهای رمزنگاری شده قانون گذاری گسترده‌ای در سراسر جهان ندارند و غیرمتمرکز هستند و مواردی نظیر محبوبیت، میزان استفاده و احساسات بازار روی ارزش آن‌ها تاثیرگذار هستند. بازار رمز ارزها عموما ثبات دائمی ندارد و همین موضوع باعث شده است که یک گزینه مناسب برای استفاده در سیستم مالی که عموما نیاز به پایداری دارد، نباشند.

آیا ارز دیجیتال بانک مرکزی جای کریپتوکارنسی را خواهد گرفت؟

پیش از هرچیز، باید یادآوری کنیم که CBDC با رمز ارز کاملا متفاوت است، چرا که ماهیتی جداگانه دارند. رمز ارزها اساسی غیر متمرکز دارند و ارزهای دیجیتال بانک مرکزی کاملا توسط یک نهاد متمرکز و دولتی ایجاد می‌شوند. از سوی دیگر، بعضی معتقدند که دنیای رمز ارزها نتوانسته‌اند تا موفقیت مدنظرشان را به دست بیاورند. اما به چه دلیل چنین توجیهی استفاده می‌شود. 

نهادهای متمرکز صادرکننده رمز ارز

اشاره این موضوع، به صدور ارزهای پایدار مانند USDT یا USDC است. برای مثال USDT توسط بنیاد تتر ایجاد و تعداد در عرضه آن توسط همین نهاد کنترل می‌شود. وجود نهادهای خصوصی متمرکز در اکوسیستمی که تصمیم داشت اهداف تمرکز زدایی را دنبال کند، انگشت انتقادها را به سمت آن نشانه گرفته است. اما باید توجه داشت که این سیستم در حال تکامل است و پلتفرم‌های غیرمتمرکز هنوز کارایی و حجم معامله پلتفرم‌های غیر متمرکز را ندارند. بنابراین، چنین شرایطی نمی‌تواند به خودی خود با هدف اصلی اکوسیستم کریپتوکارنسی منافاتی داشته باشد.

سرمایه‌گذاری بانک‌های بزرگ روی رمز ارزها

صندوق‌های سرمایه‌گذاری بزرگ همچون گری اسکیل یا بانک‌هایی مانند مورگان استنلی سرمایه گذاری بالایی روی رمز ارزها داشته‌اند. بسیاری بر این باورند که حجم بالای توکن و کوین‌های مهم در اختیار نهادهای این چنینی می‌تواند در یک بزنگاه تاریخی، ورق را به نفع این نهادها برگرداند. اما این صرفا یک احتمال و فرضیه است.

تاثیر تصمیمات دولت‌ها بر این بازار

بازار رمز ارزها هنوز با سیستم مالی سنتی رابطه تنگاتنگی دارد. بدی معنی که شما همچنان در بسیاری از نقاط جهان برای خرید و فروش باید دارایی دیجیتال خود را به ارز فیات تبدیل کنید. با وجود اینکه تعداد درگاه‌های پرداخت رمز ارزی رشد زیادی داشته‌اند، هنوز مقدار آن به حدی نرسیده است که سیستم پرداخت رمز ارزی را بی‌نیاز کند. به دلیل همین رابطه و وابستگی بالا، تصمیم دولت‌ها که کنترل نهادهای پولی و نبض اقتصاد جهانی را برعهده دارند تاثیر بسیاری روی روند بازار و قیمت ارزهای دیجیتال مهم مانند بیت کوین دارد. مثال بارز آن؛ تاثیر ممنوعیت استخراج بیت کوین توسط دولت چین!

چه کشورهایی از CBDC استفاده می‌کنند؟

استفاده از ارز دیجیتال بانک مرکزی و مزایای آن، صرفا به کشورهای توسعه یافته محدود نیست. در حال حاضر کشورهایی از جمله باهاماس، نیجریه، گرانادا، جمهوری دومینیکا و سنت لوئیس در حال استفاده از این نوع دارایی هستند. این در حالی است که در بعضی کشورهای توسعه یافته نظیر چین این دارایی با عنوان یوان دیجیتال در حال استفاده است. سایر کشورها مانند هند، سوئد، انگلستان، ایالات متحده، کانادا و جامائیکا نیز در حال توسعه برای استفاده از CBDC هستند. بانک مرکزی ایران نیز با ارائه آزمایشی “ریال دیجیتال” در حال بررسی برای استفاده گسترده نسخه دیجیتال پول ملی است.

سخن پایانی

با توجه به اینکه روند رو به توسعه ارزهای دیجیتال اجتناب ناپذیر است، رفتار دوگانه دولت‌ها و کشورهای توسعه یافته باعث این شده است که جامعه رمز ارزی با این چالش مواجه شود که آینده قانونگذاری و پذیرش این حوزه توسط نهادهای بزرگ و دولت‌ها چه خواهد شد.

اگر قصد خرید ارز دیجیتال یا فروش آن را دارید، می‌توانید با مراجعه به وب سایت صرافی بیدارز به رمز ارزهای مهم و محبوب بازار دسترسی داشته باشید. همچنین می‌توانید رمز ارز تتر را با کمترین نرخ بازار و بدون نیاز به پرداخت کارمزد شبکه خرید و فروش کنید.