برنامه‌های غیر متمرکز (DApps) چیست و چرا آینده بازار اپلیکیشن را تغییر خواهد داد؟

مقدمه
تکنولوژی به سرعت در حال پیشرفت است. صنعت بلاک چین نیز از این قضیه مستثنی نیست. شاید معروف‌شدن بلاک چین با ارزهای دیجیتال رخ داده باشد. اما پس از آن و با افزایش مخاطبان فرآیندهای مستقل و بدون ناظر، توجه خیلی‌ها به برنامه‌های غیر متمرکز جلب شد. از زمان تولد بیت کوین (BTC) بیش از یک دهه پیش، بلاک چین‌ها برای باز کردن مجموعه‌ای از عملکردهای جدید و استفاده از موارد فراتر از ارز تکامل یافته‌اند. یکی از این راه‌های جدید، ساخت برنامه‌های غیر متمرکز (DApps) برای استفاده از فناوری بلاک چین برای بهبود بسیاری از بخش‌ها و خدمات سنتی است.در این مقاله به چیستی و مزایا و معایب برنامه‌های غیر متمرکز می‌پردازیم.

برنامه‌های غیر متمرکز (dApp) چیست؟

برنامه‌های غیر متمرکز یا Decentralized Applications مانند هر برنامه دیگری در گوشی همراه یا لپ تاپ است، با این تفاوت که از تکنولوژی بلاک چین (سیستم محاسباتی توزیع شده) برای حفظ داده‌های کاربران از سازمان‌های مرتبط استفاده می‌کند. این اپلیکیشن‌ها درست مانند ارزهای دیجیتالی که غیر متمرکز هستند، گونه‌ای از خدمات همتا به همتا (کاربر به کاربر) را برای عموم ایجاد می‌کنند، که قدرت را از کمپانی‌های انحصاری می‌گیرد.

برنامه‌های غیر متمرکز، کاملاً مانند اپلیکیشن‌های قدیمی است؛ بدین معنا که به اندازه آن‌ها خدمات متنوع مانند بازی و سرگرمی و برنامه‌های پرکاربرد ارائه می‌دهد. اما برخلاف آن‌ها اطلاعات افراد در هیچ کجا ذخیره نمی‌شود. این امر سبب افزایش محبوبیت dApps نسبت به Capps شده است. علاوه بر کاربردهایی که ذکر شد، برنامه غیر متمرکز به دلیل ماهیتی که دارد، بسیار مورد اعتماد اشخاصی است که علاقمند به سرمایه‌گذاری و خرید به صورت ناشناس، بدون حضور و کنترل واسطه‌هایی همچون صرافی‌ها هستند. حتی سازنده dApps نیز هیچ‌گونه کنترل یا دسترسی به اطلاعات یا حضور انواع کاربران ندارد و نمی‌تواند اطلاعات کاربران را بفروشد. چگونه؟ به این دلیل که اپلیکیشن غیر متمرکز از قراردادهای هوشمند استفاده می‌کند؛ برنامه‌های محاسباتی که بر روی نوعی از بلاک چین ایجاد می‌شوند، که بدون مداخله انسان کدهای قراردادش را اجرا می‌کند.

برنامه‌های غیر متمرکز چگونه کار می‌کنند؟

DApps برنامه‌هایی هستند که توسط قراردادهای هوشمند پشتیبانی می‌شوند. کد باطن آن‌ها در شبکه‌های همتا به همتا توزیع شده اجرا می‌شود. یک قرارداد هوشمند به عنوان مجموعه‌ای از قوانین از پیش تعریف شده عمل می‌کند که توسط کد رایانه‌ای اجرا می‌شود. در صورتی که شرایط خاصی برآورده شود، همه گره‌های شبکه، وظایفی را که قرارداد مشخص می‌کند را اجرا می‌کنند.

هنگامی که یک قرارداد هوشمند بر روی بلاک چین مستقر می‌شود، تغییر کد یا از بین بردن آن دشوار است. بنابراین، حتی اگر تیم پشت DApp منحل شده باشد، کاربران همچنان می‌توانند به DApp دسترسی داشته باشند.

مزایای برنامه‌های غیر متمرکز (dApps)

1. متن باز (Open Source): سورس کد این اپلیکیشن‌ها در اختیار عموم مردم قرار گرفته است. به این معنی که هر کسی قادر به تایید، استفاده، کپی و اصلاح این کد است. هیچ نهاد واحدی وجود ندارد که اکثر سکه‌ها یا توکن‌های آن را کنترل کند. کاربران نیز می‌توانند تغییراتی را در DApp پیشنهاد و رای دهند.
2. غیرمتمرکز و از نظر رمزنگاری ایمن: برای اطمینان از ایمنی داده‌ها، تمام اطلاعات DApp به صورت رمزنگاری ایمن شده و در یک بلاک چین عمومی و غیر متمرکز ذخیره می‌شود که توسط چندین کاربر (یا گره) نگهداری می‌شود.
3. دارای سیستم توکنیزه شده: DApps را می‌توان با یک رمز ارز در دسترس کاربران قرار داد. آن‌ها می‌توانند ارزهای دیجیتال مانند ETH را بپذیرند یا با استفاده از یک الگوریتم اجماع، مانند اثبات کار (PoW) یا اثبات سهام (PoS) یک توکن بومی تولید کنند. این توکن همچنین می‌تواند برای پاداش دادن به مشارکت‌کنندگانی مانند ماینرها و سهام‌داران استفاده شود.

برتری برنامه‌های غیر متمرکز بر برنامه‌های سنتی

اپلیکیشن‌های قدیمی مشکلات زیادی دارند که dAppها درصدد رفع آن‌ها هستند. همان طور که پیش‌تر ذکر شد، از اصلی‌ترین مزایای استفاده از اپلیکیشن‌های غیر متمرکز به جای برنامه‌های قدیمی، این است که برنامه‌های قدیمی اطلاعاتشان را بر سرورهایی که توسط یک ماهیت انفرادی کنترل می‌شود ذخیره می‌کنند، که آن‌ها را در برابر مشکلات فنی و حملات مخرب آسیب‌پذیر می‌کند.

دستکاری‌شدن یک سرور متمرکز ممکن است کل شبکه اپلیکیشن را با مشکل مواجه سازد و آن را موقتاً یا برای همیشه غیر‌قابل استفاده سازد. جدا از این مورد، در سیستم‌های متمرکز مشکل افشا یا سرقت اطلاعات بسیار رایج است. همین امر شرکت‌ها و افرادی که از آن‌ها استفاده می‌کنند را در معرض خطر قرار می‌دهد.

برنامه‌های غیر متمرکز برای ادامه فعالیت خود از یک سیستم دارای توکن استفاده می‌کنند (توکن‌های دیجیتالی که از طریق استفاده از قراردادهای هوشمند ایجاد می‌شوند). این توکن‌ها ممکن است مخصوص یک اپلیکیشن غیر متمرکز خاص باشند (برای مثال توکن استیم در برنامه استیمیت مورد استفاده قرار می‌گیرد). یا ممکن است توکن اصلی بلاک چینی باشند که میزبان آن برنامه غیر متمرکز است (برای مثال کریپتو کیتیز از اتر استفاده می‌کند).

بیت کوین، اولین dApp تاریخ

تحت این تعریف گسترده، بلاک چین بیت کوین (BTC) را می‌توان به عنوان یک DApp و مسلماً اولین DApp تاکنون تعریف کرد. این ارز دیجیتال منبع باز است، با ارائه‌ی تمام داده‌ها روی بلاک چین غیر متمرکز آن، متکی به یک رمز ارز است و از الگوریتم اجماع PoW استفاده می‌کند. همین امر در مورد سایر بلاک چین‌هایی که دارای ویژگی‌های فوق هستند نیز صدق می‌کند.

با این حال، امروزه اصطلاح “DApps” به طور کلی به همه برنامه‌هایی اطلاق می‌شود که دارای عملکردهای قرارداد هوشمند هستند و در شبکه‌های بلاک چین اجرا می‌شوند. بلاک چین بیت کوین از قراردادهای هوشمند پشتیبانی نمی‌کند، بنابراین اکثر مردم آن را یک DApp نمی‌دانند.

از ژوئن 2022، اکثر DApp ها در شبکه اتریوم پدیدار شدند. این شبکه بلاک چین، یک زیرساخت قوی برای توسعه‌دهندگان DApp ارائه می‌دهد تا موارد استفاده موجود را گسترش دهند. اما با بلوغ DApp ها، توسعه‌دهندگان شروع به ساخت آن‌ها بر روی بلاک چین‌های دیگر، از جمله BNB Smart Chain (BSC)، Solana (SOL)، Polygon (MATIC)، Avalanche (AVAX)، EOS و غیره کرده اند.

معایب برنامه‌های غیر متمرکز (dApps)

1. به‌رروزرسانی و رفع اشکالات آسان نیست؛ چرا که هر کاربر باید جداگانه نرم‌افزار نود (Node) متعلق به خود را به‌روزرسانی کند.
2. امنیت شخصی‌سازی شده که در اپلیکیشن‌های قدیمی شاهد آن بودیم در dApps به کار نمی‌رود.
3. پیچیدگی: در برنامه‌های قدیمی کاربر با نام کاربری و رمز عبوری که حتی به‌راحتی قابل به خاطر سپردن بود، وارد می‌شد. اما در اپلیکیشن غیر متمرکز، ورود و خروج مستلزم کد عمومی و خصوصی است.
4. سرعت پایین‌تر نسبت به برنامه‌های متمرکز

محدودیت‌های dApps

DApp ها پتانسیل تبدیل شدن به بخش مهمی از آینده بدون سانسور را دارند، اما هر سکه دو رو دارد. برنامه‌های غیر متمرکز هنوز در مراحل اولیه توسعه هستند و این صنعت هنوز محدودیت‌هایی مانند مقیاس‌پذیری، تغییرات کد و پایگاه کاربر کم را برطرف نکرده است.

DAppها برای کار کردن به قدرت محاسباتی قابل توجهی نیاز دارند که می‌تواند به شبکه‌هایی که روی آن‌ها اجرا می‌شوند، فشار وارد کند. به عنوان مثال، برای دستیابی به امنیت، یکپارچگی، شفافیت و قابلیت اطمینان مورد نظر اتریوم، این شبکه به اعتبارسنجی‌هایی نیاز دارد که هر تراکنش اجرا شده در زنجیره را اجرا و ذخیره کند. این موضوع می‌تواند به نرخ تراکنش در ثانیه (TPS) سیستم آسیب برساند و منجر به ازدحام شبکه و افزایش هزینه‌های گاز شود.

فراوانی DApp های موجود در بازار، برجسته شدن یک برنامه جدید و جذب کاربران زیاد را برای هر اپلیکیشن دشوار می‌کند. برای اینکه یک DApp به طور مؤثر عمل کند، باید بتواند در شبکه تاثیرگذار باشد. هرچه یک DApp تعداد کاربران بیشتری داشته باشد، در ارائه خدمات مؤثرتر بوده و به طبع در شبکه تاثیر بیشتری خواهد داشت. تعداد بیشتر کاربران همچنین می‌توانند DApp را ایمن‌تر کند و از آن در برابر دخالت هکرها در کد منبع باز، محافظت کند.

محبوب‌ترین موارد استفاده از برنامه‌های غیر متمرکز

DApps رویکرد جدیدی را برای مشاغل در بسیاری از صنایع ارائه می‌دهد تا این صنایع بتوانند به کاربران بیشتری دسترسی پیدا کنند. برخی از موارد استفاده محبوب از DApp عبارتند از GameFi، امور مالی غیر متمرکز (DeFi)، سرگرمی و حاکمیت که در ادامه به بررسی هر کدام می‌پردازیم.

گیم فای (GameFi)

محبوبیت DApp های GameFi رو به افزایش است که نمونه آن، ظهور Axie Infinity، یک بازی با سبک “بازی برای کسب درآمد” یا P2E در بلاک چین اتریوم است. طبق گزارش DappRadar، فعالیت بازی‌های بلاک چین در سه ماهه اول سال 2022 نسبت به سال 2021 افزایش 2000 درصدی داشته است. همچنین برنامه‌های غیر متمرکز در ماه مارس 2022، 1.22 میلیون کیف پول فعال منحصر به فرد (UAW) را جذب کرده که بیش از 50 درصد از فعالیت‌ها مربوط به DApp‌های بازی بود.

برخلاف بازی‌های ویدیویی سنتی، اکثر برنامه‌های بازی‌سازی به بازیکنان کنترل کامل بر دارایی‌های درون بازی خود را می‌دهند. آن‌ها همچنین به بازیکنان فرصت‌هایی برای کسب درآمد از این آیتم‌ها در خارج از بازی ارائه می‌دهند. به عنوان مثال، Axie Infinity دارای شخصیت‌های بازی (کاراکتر)، سرزمین مجازی و آیتم‌های بازی در قالب NFT است. بازیکنان می‌توانند آن‌ها را در کیف پول‌های کریپتو ذخیره کنند، آن‌ها را به آدرس‌های دیگر اتریوم منتقل کنند یا با دیگر بازیکنان در بازارهای NFT معامله کنند. در داخل اکوسیستم، بازیکنان می‌توانند برای جمع‌آوری توکن‌های ERC-20 که می‌توانند در صرافی‌ها معامله شوند، با یکدیگر رقابت کنند. به طور معمول، هرچه بیشتر بازی کنند، جوایز بیشتری می‌توانند در بازی کسب کنند.

امور مالی غیر متمرکز (DeFi)

امور مالی سنتی متکی به موسسات مالی است تا به عنوان واسطه عمل کنند. از طریق DApps، کاربران می‌توانند بدون هیچ مرجع مرکزی، از خدمات مالی استفاده کنند و کنترل کامل دارایی‌های خود را حفظ کنند. DeFi همچنین می‌تواند برای افراد کم درآمد مفید باشد و به آن‌ها امکان دسترسی به طیف گسترده‌ای از خدمات مالی با هزینه‌های بسیار کمتر را ارائه می‌دهد.

قرض گرفتن و وام دادن، محبوب‌ترین انواع خدمات مالی هستند که برنامه‌های غیر متمرکز ارائه می‌کنند. DeFi ها تسویه تراکنش فوری، چک‌های اعتباری و امکان استفاده از دارایی‌های دیجیتال به عنوان وثیقه را ارائه می‌دهد. کاربران می‌توانند در بازارهای وام‌دهی DApp انعطاف بیشتری داشته باشند. به عنوان مثال، وام‌دهندگان با انتخاب توکن و پلتفرم مد نظر خود، کنترل بیشتری بر وام‌های خود دارند. کاربران همچنین می‌توانند به طور بالقوه، 100٪ از سود حاصل از وام را در اختیار داشته باشند، چرا که مجبور به پرداخت هیچ گونه کارمزد واسطه نخواهند بود.

صرافی‌های غیر متمرکز (DEX)

صرافی‌های غیر متمرکز (DEX) نمونه مهم دیگری از DApp های مالی هستند. چنین پلتفرم‌هایی با حذف واسطه‌هایی مانند صرافی‌های رمز ارزی متمرکز، تجارت همتا به همتا را تسهیل می‌کنند. کاربران نیازی به چشم پوشی از نگهداری وجوه خود ندارند. آن‌ها به جای انتقال دارایی‌های خود به صرافی، مستقیماً با کمک قراردادهای هوشمند با سایر کاربران معامله می‌کنند. سفارشات به صورت زنجیره‌ای و مستقیم بین کیف پول کاربران اجرا می‌شوند. از آنجایی که DEX ها به نگهداری کمتری نیاز دارند، معمولاً در مقایسه با صرافی‌های متمرکز، کارمزد معاملاتی کمتری دارند. برخی از DEX های محبوب عبارتند از Uniswap، SushiSwap و PancakeSwap.

سرگرمی

سرگرمی بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی ماست. با DApps، فعالیت‌های روزانه که مردم از آن لذت می‌برند، به تجربیات دیجیتالی تبدیل می‌شوند که می‌توانند انگیزه‌های اقتصادی نیز ایجاد کنند. به عنوان مثال، Audius، یک پلتفرم پخش موسیقی غیر متمرکز مبتنی بر بلاک چین، واسطه‌هایی را که در صنعت موسیقی سنتی وجود دارد، حذف می‌کند تا هنرمندان و طرفداران را مستقیماً به هم متصل کند. این موضوع به متصدیان موسیقی اجازه می‌دهد تا بهتر از محتوای خود درآمد کسب کنند و رکوردهای تغییرناپذیری از کار خود در بلاک چین تولید کنند.

برنامه‌های مالی غیر متمرکز همچنین در حال حل مشکلاتی هستند که کاربران پلتفرم رسانه‌های اجتماعی با آن مواجه هستند. غول‌های متمرکز رسانه‌های اجتماعی مانند توییتر و فیس بوک اغلب به دلیل سانسور پست‌ها و سوء استفاده از داده‌های کاربران، مورد انتقاد قرار می‌گیرند. با برنامه‌های اجتماعی غیر متمرکز مانند Steemit، جامعه می‌تواند آزادانه تعامل داشته باشد و نظرات خود را با محدودیت‌ها و سانسور کمتر بیان کند و در عین حال از کنترل بیشتری بر اطلاعات شخصی خود برخوردار باشد.

مدیریت

DApp ها می‌توانند با معرفی مکانیسم تصمیم‌گیری با محوریت جامعه، کاربران را برای ایفای نقش بیشتر در اداره سازمان‌های آنلاین توانمند کنند. با کمک قراردادهای هوشمند، کاربرانی که توکن‌های حاکمیتی یک پروژه بلاک چین خاص را در اختیار دارند، می‌توانند پیشنهادهایی را برای جامعه ایجاد کنند تا به آن‌ها رأی دهند و به صورت ناشناس رأی خود را به پیشنهادهای دیگران بدهند.

یکی از مدل‌های حکمرانی غیر متمرکز، سازمان‌های مستقل غیر متمرکز (DAOs) است. DAO ها را می‌توان DApp های کاملاً مستقلی در نظر گرفت که از قراردادهای هوشمند برای تصمیم‌گیری بدون یک مرجع مرکزی استفاده می‌کنند. آن‌ها هیچ سلسله مراتبی ندارند. در عوض، مکانیسم‌های اقتصادی هستند که منافع سازمان را با منافع تک تک اعضای DAO هماهنگ می‌کنند.

DAO چیست؟

یکی از انواع برنامه‌های غیر متمرکز، سازمان‌های خودگردان غیر متمرکز یا DAOs است، که می‌تواند کاربرانی از همه نقاط دنیا داشته باشد. این کاربران قادرند در تصمیمات سازمان مربوطه مشارکت کنند، اما به تنهایی تعیین‌کننده نیستند؛ بلکه با رای اکثریت، تصمیماتی در جهت پیشبرد اهداف سازمان اتخاذ می‌نمایند. لازم به ذکر است مدیریت یا ریاست عالی در این سازمان اینترنتی و غیر فیزیکی معنایی ندارد و تمامی کاربران به نوعی مدیر هستند. دائو (DAO) درست مانند سازمان‌های فیزیکی، ممکن است در زمینه‌های مختلفی همچون حوزه پروژه‌های مالی غیر متمرکز یا دیفای (Defi)، بازی‌ها و حتی موسیقی فعالیت کند.

جمع‌بندی

در نهایت می‌توان گفت که برنامه‌های غیر متمرکز به عنوان پروژه‌هایی متن باز طراحی شده‌اند و در یک شبکه بلاک چین (Blockchain) اجرا می‌شوند. توزیع شده بودن این اپلیکیشن‌ها باعث ایجاد شفافیت، غیر متمرکز بودن و مقاومت در برابر حملات مخرب می‌شود. DApps با تقویت برنامه‌های معمولی از طریق فناوری بلاک چین، عملکرد وب را گسترش می‌دهند. برنامه‌های غیر متمرکز می‌توانند موارد استفاده نوآورانه‌تری را در آینده به بازار بیاورند. همانطور که DappRadar گزارش داده است، DApps تقریباً 2.4 میلیون کاربر فعال روزانه را تا سه ماهه اول 2022 جذب کرده است و انتظار می‌رود علاقه کاربران به طور مداوم افزایش یابد. با این حال، توسعه‌دهندگان DApp و شبکه‌های بلاک چینی که بر روی آن‌ها ایجاد می‌کنند، هنوز محدودیت‌های فعلی را قبل از رسیدن به پذیرش انبوه برطرف نکرده‌اند. باید منتظر گذر زمان و برنامه‌های توسعه‌دهندگان این صنعت باشیم.