بازار‌ساز خودکار (AMM) چیست؟ آشنایی با نحوه تعیین قیمت در صرافی‌های غیرمتمرکز

بازارساز خودکار (AMM) ابزاری پیشرفته‌ برای تامین نقدینگی در امور مالی غیرمتمرکز است که آمده تا روش‌های معاملاتی را برای کاربران دگرگون کند. AMMها در صرافی‌های غیرمتمرکز (DEX) استفاده می‌شوند و به کاربران اجازه می‌دهند بدون واسطه دارایی‌های دیجیتالی خود را معامله کنند. صرافی‌های متمرکز از دفتر سفارش‌ها برای انجام معاملات استفاده می‌کنند. درحالی‌که، دکس‌ها مستقیماً به دارایی‌های کاربران دسترسی ندارند و می‌توانید بدون نیاز به احراز هویت به‌راحتی ازطریق قراردادهای هوشمند معامله‌های خود را در بستری امن و مطمئن انجام دهید. اگر می‌خواهید درباره زیروبم بازارسازها و نحوه عملکرد آن‌ها بیشتر بدانید، تا انتهای این مطلب با ما همراه باشید.

بازارساز خودکار یا AMM چیست؟

بازارساز خودکار (Automated Market Maker) یا AMM یک پروتکل معاملاتی غیرمتمرکز است که از قراردادهای هوشمند برای ایجاد نقدینگی و سهولت انجام خریدوفروش رمز ارزها استفاده می‌کند.

بازارساز خودکار جایگزین دفتر سفارش‌‌ها (Order Book) در معاملات سنتی صرافی‌های متمرکز شده است. نحوه کار صرافی متمرکز و غیرمتمرکز با یکدیگر متفاوت است. در صرافی‌های غیرمتمرکز هیچ نهاد و سازمانی برای معاملات نظارت ندارد و مدیریت معاملات ازطریق قراردادهای هوشمند انجام می‌شود. به‌نوعی صرافی‌های غیرمتمرکز قراردادهای هوشمندی هستند که از بازارسازهای خودکار برای قیمت‌گذاری و تامین نقدینگی ارزهای دیجیتال استفاده می‌کنند. 

پیشنهاد می‌کنیم بخوانید: تفاوت صرافی متمرکز و غیر متمرکز ارزهای دیجیتال

گذری بر عملکرد صرافی متمرکز

در صرافی‌های متمرکز، کاربران با ایجاد سفارش خرید یا فروش، نقدینگی بازار را فراهم می‌کنند. سفارش‌های خریدوفروش در دفتر سفارش ثبت می‌شوند و با استفاده از موتور تطبیق، سفارش‌های جفت‌ارزها برای انجام معامله به یکدیگر متصل می‌شوند. الگوریتم بازارساز خودکار براساس میزان عرضه و تقاضا قیمت رمز ارزها را مشخص می‌کند و این امکان را به کاربران می‌دهد به‌راحتی معاملات خود را بدون احراز هویت انجام دهند. 

به عنوان مثال، در یک صرافی متمرکز، درصورت تمایل به خرید ۱۰ تتر با قیمت ۵۰ دلار، باید سفارش خرید خود را در صرافی ثبت کنید. از طرفی فروشنده‌ها نیز سفارش فروش تتر را با قیمت مدنظرشان ثبت می‌کنند. سپس، موتور تطبیق صرافی شروع به کار می‌کند و با مقایسه سفارش‌ها، درصورتی‌که سفارش (خریدوفروش) یکسانی (برای مثال ۵۰۰ دلار) برای انجام معامله بین تریدرها ثبت شده باشد، معامله را بین آن‌ها انجام خواهد داد. بنابراین، معامله همتا به همتا (Peer-to-Peer) بین خریدار و فروشنده انجام می‌شود. یعنی تتر را به خریدار و دلار را به فروشنده منتقل می‌کند. درحالی‌که نحوه انجام معاملات در صرافی‌های غیرمتمرکز مبتنی‌بر بازارساز به‌صورت شخص به قرارداد (Peer-to-Contract) است.

گذری بر عملکرد صرافی‌های غیرمتمرکز مبتنی‌بر بازارساز

بازارساز خودکار در صرافی غیرمتمرکز برخلاف صرافی‌های متمرکز، از دفتر سفارش استفاده نمی‌کند. در عوض، از استخرهای نقدینگی برای تعیین قیمت و تسهیل معاملات استفاده می‌کند.

استخر نقدینگی فضایی است که در آن توکن‌های متنوع با نسبت‌های مشخصی با یکدیگر ترکیب می‌شوند. کاربران می‌توانند با واریز توکن‌های خود به استخر نقدینگی، نقدینگی را برای آن استخر فراهم کنند.

قیمت توکن‌ها در یک استخر نقدینگی براساس فرمولی ریاضی محاسبه می‌شود که مقدار توکن‌های موجود در استخر را در نظر می‌گیرد.

برای انجام معامله در یک بازارساز خودکار، کاربران باید کیف پول خود را به قرارداد هوشمند استخر نقدینگی متصل کنند. سپس، می‌توانند با واریز مقداری از توکن A، مقدار معادل توکن B را دریافت کنند.

نحوه عملکرد بازارساز خودکار

بازارسازهای خودکار (AMMها) یک راه غیرمتمرکز برای مبادله ارزهای دیجیتال ارائه می‌دهند. در این بازارها، کاربران می‌توانند از استخرهای نقدینگی برای انجام معاملات بدون واسطه استفاده کنند. قیمت ارزهای دیجیتال در AMMها توسط الگوریتم‌های ریاضی تعیین شده است و نوسانات بازار بر این قیمت‌ها تاثیری ندارد.

استخرهای نقدینگی، با فراهم کردن نقدینگی برای بازارسازهای خودکار، نقش مهمی در بازارسازی دارند. کاربران نیز با سپرده‌گذاری (Staking) ارزهای دیجیتال در این استخرها، به‌دنبال دریافت پاداش هستند. Automatic Market Maker باتوجه‌به وزن دارایی‌های دیجیتالی موجود در استخر، قیمت آن‌ها را نسبت‌ به یکدیگر مشخص می‌کند. در صرافی‌های غیرمتمرکز یونی‌سواپ (Uniswap)، پنکیک‌سواپ (Pancake Swap)، سوشی‌سواپ (Sushi Swap) و… که از ساده‌ترین بازارسازها استفاده می‌کنند، نسبت وزن ارزهای دیجیتال با فرمول x * y = k محاسبه می‌شود. این در حالی است که برخی از صرافی‌های غیرمتمرکز مانند بَلِنسر (Balancer) که استخرهای نقدینگی آن به‌جای یک جفت‌ارز، شامل سبدی از جفت‌ارزها است، از الگوریتم‌های ریاضی پیچیده‌تری برای قیمت‌گذاری استفاده می‌کند. 

مثالی برای درک بهتر بازارساز خودکار

الگوریتم قیمت‌گذاری در استخرهای نقدینگی، فرمولی است که برای تعیین قیمت دارایی‌ها در این استخرها استفاده می‌شود. متداول‌ترین فرمول مورد استفاده، x * y = k است که در آن:

• k: ارزش کل نقدینگی است که ثابت می‌ماند.
• x: مقدار توکن دارایی اول در استخر نقدینگی است.
• y: مقدار توکن دارایی دوم در استخر نقدینگی است.

اگر مقدار y افزایش یابد، مقدار x کاهش می‌یابد و برعکس، تا اطمینان حاصل شود که k همان مقدار را حفظ می‌کند.

برای مثال، اگر x برابر با اتر (ETH) و y برابر با بیت‌کوین (BTC) باشد، یک کاربر ممکن است با فروش اتر به استخر نقدینگی، بیت‌کوین بخرد. این امر باعث کاهش عرضه BTC و افزایش عرضه ETH می‌شود. در نتیجه، قیمت بیت‌ کوین به دلیل کاهش عرضه افزایش می‌یابد و قیمت اتر برای مطابقت با افزایش عرضه آن در استخر نقدینگی کاهش می‌یابد، در نتیجه به همان ارزش کل k، می‌رسیم.

چنین فرمول‌هایی ثبات را در استخرهای نقدینگی ایجاد می‌کنند و در عین حال اعتماد به امنیت را در میان کاربران تقویت می‌کنند.

الگوریتم‌های قیمت‌گذاری در استخرهای نقدینگی به حفظ تعادل عرضه و تقاضا برای دارایی‌ها در استخر کمک می‌کنند. این امر به ایجاد یک بازار کارآمد و عادلانه منجر می‌شود که در آن کاربران می‌توانند دارایی‌های خود را به قیمت منصفانه معامله کنند.

دلیل وجود بازارساز خودکار چیست؟

وجود بازارساز خودکار (AMM) یکی از اصلی‌ترین دلایل افزایش نقدینگی در بازار ارزهای دیجیتال است. AMMها با فراهم‌سازی امکان معامله ارزهای دیجیتال به‌صورت غیرمتمرکز و بدون نیاز به پیداکردن فروشنده، نقدینگی را افزایش می‌دهند. این امر می‌تواند به کاهش اسپرد قیمت (اختلاف قیمت خریدوفروش) و بهبود کارایی بازار کمک کند.

بازارسازها با فراهم‌سازی بستر بدون واسطه برای انجام معاملات، کارمزد تراکنش‌ها را کاهش می‌دهند. همچنین، با استفاده از این ربات‌های هوشمند، دسترسی کاربران به بازارهای مالی ارز دیجیتال آسان‌تر می‌شود و می‌توانند بدون نیاز به احراز هویت در صرافی‌ها معاملات خود را انجام دهند.

وجود مشکلاتی مانند هک، کلاهبرداری و بسته شدن حساب‌های کاربری در صرافی‌های متمرکز، علت دیگری برای پیدایش بازارساز خودکار است. ماهیت ارزهای دیجیتال بر تمرکززدایی است و بازارسازها تلاش می‌کنند تا تمام زیرساخت‌های مبادلاتی ارزها را نیز بدون واسطه کنند.

به‌طورکلی، وجود بازارساز خودکار برای ایجاد نقدینگی پایدار، کاهش هزینه‌ها و افزایش دسترسی به بازارهای ارزهای دیجیتال یک نیاز ضروری است که مشکلات تریدرها را برای خریدوفروش ارزهای دیجیتال برطرف می‌کند.

معاملات در AMMها چگونه به‌صورت خودکار انجام می‌شود؟

معاملات در Automatic Market Maker ازطریق یک الگوریتم ریاضی انجام می‌شود که وظیفه قیمت‌گذاری و مطابقت سفارش‌های خرید و فروش ارزهای دیجیتال در یک استخر نقدینگی را بر عهده دارد. در این روش، دو جفت ارز دیجیتال با یکدیگر مبادله می‌شوند. برای انجام این کار، یک استخر نقدینگی ایجاد می‌شود که در آن مقادیر مساوی از دو ارز دیجیتال قرار می‌گیرد. هنگامی‌که یک سفارش خرید یا فروش در AMM ایجاد می‌شود، الگوریتم قیمت سفارش را محاسبه می‌کند. این قیمت براساس نسبت دارایی‌های موجود در استخر تعیین می‌شود.

چگونه می‌توان از بازارساز خودکار استفاده کرد؟

برای استفاده از بازارساز خودکار، ابتدا باید یک کیف پول ارز دیجیتال ایجاد و مقداری رمز ارز به آن واریز کنید. سپس، می‌توانید به صرافی‌های غیرمتمرکز مانند Uniswap یا SushiSwap و… بروید و از بازارساز خودکار برای خرید یا فروش ارزهای دیجیتال استفاده کنید.

برای استفاده از بازارساز خودکار نیازی به احراز هویت نیست. کافیست به وب‌سایت صرافی غیرمتمرکز مبتنی‌بر بازارساز بروید، کیف پول ارز دیجیتال خود را به آن متصل و دارایی مورد نظر خود را برای خرید یا فروش انتخاب کنید. سپس، روی گزینه «تبادل» کلیک کنید. پس از تایید تراکنش، معامله شما به‌سرعت انجام می‌شود.

برای سپرده‌گذاری در استخر نقدینگی نیز مراحل مشابهی را طی می‌کنید. به بخش «ارائه‌دهنده نقدینگی» بروید و مقدار مورد نظر خود را برای استکینگ در استخر انتخاب کنید.

در بیشتر صرافی‌های غیرمتمرکز، باید هر دو دارایی استخر را تامین کنید. برای مثال، اگر قیمت یک اتر برابر دو هزار تتر است، باید یک اتر و دو هزار تتر به استخر انتقال دهید تا سپرده‌گذاری شما با موفقیت انجام شود و بتوانید پاداش دریافت کنید.

پس از تایید سپرده‌گذاری، توکنی به شما ارائه می‌شود که نشان‌دهنده مالکیت شما در آن استخر نقدینگی است. از این توکن می‌توانید برای معامله، بازپرداخت یا انتقال به افراد دیگر استفاده کنید.

چرا بازارسازهای خودکار محبوب هستند؟

معاملات غیرمتمرکز، دسترسی به نقدینگی بیشتر، قیمت‌گذاری خودکار، کارمزدهای پایین‌تر، انعطاف‌پذیری بیشتر و تصمیم‌گیری تیمی برای ارتقا و بهبود‌ عملکرد AMM‌ها ازجمله عواملی است که باعث محبوبیت Automatic Market Maker شده است. 

بازارسازها آمداه‌اند تا صرافی‌های متمرکز را که به‌نوعی واسطه‌ برای تبادل ارزهای دیجیتال محسوب می‌شوند از میان بردارند و ماهیت غیر متمرکز رمز ارزها را برای تمام فرایندهای خریدوفروش به واقعیت تبدیل کنند. 

این پروتکل‌ها می‌توانند بزرگ‌ترین مشکل صرافی‌های غیرمتمرکز یعنی عدم وجود نقدینگی کافی را با استفاده از استخرهای نقدینگی برطرف کنند. AMMها دسترسی آسان به جفت‌ارزهای معاملاتی زیادی را می‌دهند که در صرافی‌های سنتی موجود نیستند. هم‌چنین، کاربران می‌توانند در استخرهای نقدینگی چندین دارایی دیجیتالی را به‌صورت هم‌زمان معامله کنند. 

کارمزد پایین را نمی‌توان در محبوبیت بازارسازها نادیده گرفت. صرافی‌های متمرکز کارمزد زیادی دریافت می‌کنند، چراکه این منبع درآمده آن‌ها است. درحالی‌که کارمزد دریافت‌شده توسط AMMها بسیار پایین است و آن‌ها را به منبع کارآمدتری برای انجام معامله‌ها تبدیل می‌کند. برای مثال، صرافی غیرمتمرکز یونی‌سواپ تنها «۰.۳ درصد» کارمزد برای هر معامله دریافت می‌کند. 

هم‌چنین، از آن‌جایی که قیمت دارایی‌های معامله‌شده با AMMها به‌صورت الگوریتمی تعیین می‌شود، این امر برخی از ریسک‌های قیمت‌گذاری مرتبط با صرافی‌های متمرکز، مانند پیش‌اجرای انتشار دارایی‌ها را از بین می‌برد.

خطرات و محدودیت‌های AMMها 

بازارسازها در کنار مزایای خود، محدودیت‌هایی مانند نوسانات زیادی دارایی‌ها دارند که باعث سود و ضرر فراوان برای کاربران و تامین‌کننده‌های نقدینگی می‌شود. این امر به‌دلیل این است که قیمت دارایی‌ها براساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. هم‌چنین، بازارسازهای خودکار برای معاملات بزرگ مناسب نیستند. چراکه ممکن است باعث کاهش قیمت دارایی (Slippage) شود. 

۱. محدودیت در نقدینگی: صرافی‌های غیرمتمرکز به دارایی‌های کاربران برای انجام تراکنش‌ها وابسته هستند؛ اگر کاربران نقدینگی را تامین نکنند یا دارایی‌های خود را برداشت کنند، صرافی نمی‌تواند استخرهای نقدینگی را پر کرده و معاملاتی انجام دهد.

۲. سرعت کم: صرافی‌های غیرمتمرکز نسبت به صرافی‌های متمرکز کندتر هستند. این کندی به‌دلیل وجود ابزارهای پیشرفته در DEXها است.
۳. حجم و لغزش فراوان: صرافی‌های غیرمتمرکز حجم معاملات را افزایش داده‌اند. اما بدون دفتر سفارش‌ها ممکن است با لغزش قیمت روبه‌رو شوید. لغزش قیمت زمانی اتفاق می‌افتد که قیمتی که برای یک دارایی پرداخت می‌کنید، متفاوت با قیمتی باشد که انتظار داشتید، پرداخت کنید.

۴. پیچیدگی استفاده برای کاربران مبتدی: استفاده از بازارسازها ممکن است برای کاربران مبتدی پیچیده و سخت باشد و آن‌ها نتوانند به‌طور کامل عملکرد صرافی‌های غیرمتمرکز و نحوه معامله در آن‌ها را درک کنند.

ارتباط استخر نقدینگی و بازارساز خودکار

استخر نقدینگی و بازارساز خودکار دو مفهوم مرتبط با هم در زمینه حوزه امور مالی غیرمتمرکز (DeFi) هستند. استخر نقدینگی مجموعه‌ای از ارزهای دیجیتال است که در یک قرارداد هوشمند قفل شده‌اند و برای آسان‌ترکردن روند تراکنش‌ها و معامله‌ها به‌کار گرفته می‌شوند. Automatic Market Maker پروتکلی است که از استخرهای نقدینگی برای تسهیل معاملات (با تامین نقدینگی) و تعیین قیمت ارزهای دیجیتال استفاده می‌کند. در یک AMM قیمت یک دارایی براساس میزان عرضه و تقاضا در استخر نقدینگی مشخص می‌شود. استخر نقدینگی و بازارساز خودکار در کنار یکدیگر امکان خریدوفروش ارزهای دیجیتال را بدون نیاز به واسطه‌های متمرکز فراهم می‌کنند. این امر به شفافیت، کارایی، امنیت و کارمزد پایین معاملات کمک زیادی می‌کند. 

ضرر ناپایدار به چه معناست؟

ضرر ناپایدار (Impermanent Loss) یکی از مشکلاتی است که ممکن است برای استخرهای نقدینگی به‌وجود بیاید. این ضرر زمانی اتفاق می‌افتد که قیمت دارایی‌های ذخیره‌شده در استخر نقدینگی در نوسان باشد. به زبان ساده، ضرر موقت زمانی رخ می‌دهد که قیمت دارایی‌های سپرده‌شده در استخر نقدینگی نسبت به هم تغییر کند و کاربران قبل از اینکه قیمت به حالت اولیه برگردد، دارایی‌های خود را از استخر خارج کنند. هرچه این تغییر قیمتی بیشتر باشد، ضرر ناپایدار بزرگتر خواهد بود. اگر نسبت قیمت جفت‌ارزها در محدوده نزدیک به‌هم باقی بماند، ضرر ناپایدار هم ناچیز خواهد بود.

این ضرر می‌تواند برای برخی کاربران گران تمام شود، اما دائمی نیست. اگر تا زمان بازگشت قیمت به حالت اولیه، دارایی‌ها را از استخر نقدینگی خارج کنید، ضرری گریبان‌گیرتان نخواهد شد. اگرچه نگرانی زیادی برای این ضرر وجود ندارد، چراکه درآمد حاصل از تراکنش‌ها و سپرده‌گذاری توکن‌ها می‌تواند این ضررها را پوشش دهد.

جمع‌بندی

بازارساز خودکار شفافیت و کارآمدی معامله‌ها را افزایش می‌دهد و به شما کمک می‌کند دارایی‌های خود را بدون واسطه معامله کنید. Automatic Market Makerها از فرمول‌های ریاضی برای تعیین قیمت ارزهای دیجیتال و از استخرهای نقدینگی برای تامین نقدینگی جفت‌ارزها استفاده می‌کنند. در این مطلب مفهوم بازارساز و نحوه عملکرد آن را بررسی کردیم. نظر شما درباره بازارساز خودکار چیست؟ فکر می‌کنید استفاده از AMMها بهتر است یا صرافی‌های متمرکز، کدام‌یک را برای انجام معامله انتخاب می‌کنید؟ نظرات‌ خود را در بخش دیدگاه‌ها با ما درمیان بگذارید تا بتوانیم با نگرش و تجربیات شما بیشتر آشنا شویم.