صرافی های غیرمتمرکز که با نام DEX شناخته می‌شوند، بازارهای همتا به همتا (Peer to Peer) هستند که معامله‌گران در آن ها ارزهای دیجیتال خود را مستقیما و بدون واگذاری به یک واسطه دیگر، معامله می‌کنند. این تراکنش ها از طریق توافق های خوداجرایی به نام قراردادهای هوشمند انجام می‌گیرد.
صرافی غیرمتمرکز برای حذف الزام وجود هر ناظر و یا سیستم نظارت و کنترل در معاملات رمزارزی به وجود آمدند. به همین دلیل این صرافی ها، امکان تجارت را از طریق سیستم همتا به همتا (P2P) فراهم کردند. همتا به همتا به بازاری اطلاق می‌شود که خریداران و فروشندگان ارزهای دیجیتال را مستقیم به یکدیگر متصل می‌کند.
این مدل صرافی ها معمولا غیر متصدیانه (Non-Custodial) هستند، به این معنا که کاربران کنترل کلیدهای خصوصی خود را در اختیار دارند و این کلیدها از دسترس صرافی خارج است و کاربر به بلافاصله پس از ورود به DEX، از طریق همین کلیدها به دارایی خود دسترسی و کنترل کامل دارد. هیچ کاربری نیاز به ارسال اطلاعات شخصی مانند نام و آدرس و مدرک شناسایی برای فرآیند احراز هویت ندارد و این موضوع برای افرادی که به دنبال حریم خصوصی بیشتری هستند، بسیار اهمیت دارد.
محبوب ترین صرافی های غیرمتمرکز مانند Uniswap و یا Sushiswap از بلاکچین اتریوم برای فعالیت های خود استفاده می‌کنند و بخشی از فرآیند رشد ابزارهای مالی غیرمتمرکز (DeFi) هستند که انجام طیف وسیعی از خدمات مالی را مستقیما از طریق کیف پول های سازگار، فراهم می‌کنند.
اگرچه صرافی های متمرکز (CEX) در حال حاضر اکثر حجم مبادلات رمزارزها را در اختیار دارند، اما محبوبیت صرافی های غیرمتمرکز روزانه در حال افزایش است. این صرافی ها به سه سبک متفاوت فعالیت دارند که به بررسی آن ها می‌پردازیم.
صرافی غیرمتمرکز با روش دفتر سفارشات (Order Books)
نسل اول صرافی های غیرمتمرکز از روش دفتر سفارشات مشابه صرافی های متمرکز استفاده می‌کنند. این دفترهای سفارش، تاریخچه ای از تمام سفارشات باز برای خرید و فروش یک ارز دیجیتال خاص را جمع آوری می‌کنند. اختلاف بین این قیمت ها، میزان عرضه و تقاضا و عمق بازار را در کنار قیمت غالب آن رمزارز، تعیین می‌کند. در DEX های دارای دفتر ثبت سفارشات، این اطلاعات اغلب در طول معاملات به صورت زنجیره ای نگهداری می‌شوند، در حالی که وجوه شما خارج از زنجیره و در کیف پول شما باقی می‌ماند. بسیاری از DEX ها در یک ابزار مالی خاص که به صورت غیرمتمرکز اجرا می‌شود، تخصص دارند.
dYdX:
یکی از صرافی های غیرمتمرکز بر بستر اتریوم که امکانات برای مخاطبان خود فراهم کرده است. از امکانات آن می‌توان به وام دهی و وام گیری همچنین عقد قراردادهای مارجین و اسپات اشاره کرد. کنترل دارایی ها و کلیدهای خصوصی کاربران در اختیار خودشان است و این امکان از طریق قراردادهای هوشمند اجرا می‌شود. این پروتکل که متن باز و رایگان بوده، از طریق 2 لایه مختلف معاملات سرمایه‌گذاران را اجرا می‌کند، در لایه اول معاملات مربوط به مارجین و اسپات و وام دهی و غیره، و در لایه دوم قراردادهای دائمی. لایه دوم این پروتکل با استفاده از روش مقیاس پذیری، اجازه می‌دهد کاربران با هزینه تراکنش بسیار اندک و کمترین میزان سرمایه، به ترید با قرارداد های دائمی بپردازند.
Nash:
صرافی نش یکی از صرافی های غیرمتمرکز با سیستم دفتر سفارشات است که هدف آن مطابقت دادن سرعت و عملکرد صرافی های معمولی با موتور تطبیق اختصاصی خود در چارچوب شرایط غیرمتمرکز می‌باشد. این صرافی با تطبیق کارآمد سفارشات خرید و فروش و با به حداکثر رساندن تعداد تراکنش های احتمالی، روش دفترهای سفارش معمولی را بهبود بخشیده است.
بهترین صرافی های غیرمتمرکز 2022 با روش سواپ (Swap):
نسل بعدی صرافی‌های غیرمتمرکز از دفاتر سفارش برای تسهیل معاملات یا تعیین قیمت استفاده نمی‌کنند. در عوض، این پلتفرم‌ها معمولاً از پروتکل‌های استخر نقدینگی برای تعیین قیمت دارایی استفاده می‌کنند. ماهیت همتا به همتا در این صرافی ها، معاملات را فوراً بین کیف پول‌های کاربران انجام می‌دهند، فرآیندی که برخی از آن به عنوان سواپ یا مبادله یاد می‌کنند. DEX ها در این دسته، با ارزش کل قفل شده (TVL) یا ارزش دارایی های نگهداری شده در قراردادهای هوشمند پروتکل رتبه بندی می شوند.
یونی سواپ (Uniswap):
هنگامی که پلتفرم یونی سواپ برای اولین بار در سال 2018 منتشر شد، انقلابی در این صنعت به حساب می‌آمد. این واقعیت که می‌توانید توکن‌های ERC20 مبتنی بر اتریوم را در بلاکچین اتریوم بدون دفتر سفارش تعویض کنید، یک شاهکار بود. در عوض، Uniswap از قراردادهای هوشمند استفاده می‌کند که به کاربران اجازه می‌دهد بدون واسطه، با یکدیگر تجارت کنند، یعنی این فرآیند را غیرمتمرکز و همتا به همتا می‌کند.
Uniswap از استخرهای نقدینگی نوآورانه برای تولید دارایی های مورد نیاز برای انجام سواپ استفاده کرد. قیمت گذاری با توجه به اینکه چه مقدار از دارایی در انتهای فرآیند واریز کوین از طرف کاربران و برداشت هایشان در استخر نقدینگی باقی مانده است، تعیین می‌شود.
رابط Uniswap یکی از نکات عالی در مورد پلتفرم است. می‌توانید به سرعت Uniswap را به MetaMask خود متصل کرده و شروع به تعویض توکن ها کنید. این ویژگی به ظاهر ساده، شاید یکی از موثرترین و مهمترین ویژگی ها برای علاقه مندان به ارزهای دیجیتال در صرافی های غیرمتمرکز باشد.
یونی سواپ ورژن 3 نیز اخیراً راه اندازی شده است که کارایی سرمایه، اجرا و زیرساخت Uniswap را بهبود می‌بخشد. پروتکل Uniswap هرروزه به تکامل خود ادامه می‌دهد، بنابراین حتی با وجود پروتکل های دیگر با رابط کاربری مشابه که تلاش کرده اند این صرافی را به چالش بکشند، تیم Uniswap تاکنون موفق شده است پلتفرم خود را برای کاربران، با کیفیت و تازه نگه دارد.
سوشی سواپ (Sushiswap):
صرافی سوشی سواپ که در سال 2020 به راه افتاده است، مانند یونی سواپ بر روی بلاکچین اتریوم فعالیت می‌کند و در اصل یک فورک (Fork) از یونی سواپ به حساب می‌آید. صرافی های قدیمی‌تر مانند بایننس برای کاربران بازار ساختگی ایجاد می‌کنند، اما در این صرافی، نقدینگی بازار از طریق مشارکت خود کاربران فراهم می‌شود و در ازای این تعامل، به کاربر پاداش می‌دهد که این پاداش، توکن مربوط به خود صرافی است (Sushi). این عمل باعث می‌شود تمامی کسانی که این توکن را در اختیار دارند، بتوانند در تصمیم گیری ها و اجرای قوانین جدید برای صرافی، رای داده و مشارکت داشته باشند و مقدار مشخصی از هزینه مربوط به تراکنش ها را نیز دریافت کنند. همچنین این صرافی، تقسیم سود استخرهای خود را به نسبت سرمایه افراد انجام نمی‌دهد، بلکه با تقسیم بندی مناسب، به افزایش سود افراد با سرمایه اندک نیز کمک می‌کند.
رابط کاربری این صرافی بسیار مدرن‌تر از Uniswap به نظر می‌رسد و معامله با آن به همان اندازه آسان است. درست مانند نسخه‌ی یونی سواپ ورژن 2، کاربران می‌توانند از تمامی امکانات مانند استخرها و وام‌دهی و غیره استفاده کنند.
بهترین صرافی های غیرمتمرکز 2022 با روش تجمیع کردن (Aggregator):
صرافی های غیرمتمرکز از پروتکل و مکانیسم های مختلف استفاده می‌کنند. اگرچه این پویایی منجر به امنیت و استقلال بالاتر می‌شود، اما منجر به نقدینگی از هم گسسته در بین پلتفرم ها نیز می شود. این کمبود نقدینگی می‌تواند یک عامل بازدارنده برای سرمایه‌گذاران نهادی یا معامله‌گران مستقل ثروتمندی باشد که می‌خواهند یک دارایی رمزارزی را انتخاب و در حجم زیادی خریداری کنند. برای رفع این مشکل، تجمیع‌کنندگان ابزارهایی را برای تعمیق استخرهای نقدینگی دارایی در صرافی‌های دیجیتال متمرکز و غیرمتمرکز توسعه داده‌اند.
1Inch:
پلتفرم 1 اینچ، نقدینگی را از DEX های مختلف جمع می‌کند تا اسلیپیج (Slippage) در سفارش های بزرگ را به حداقل برساند. اسلیپیج زمانی اتفاق می‌افتد که نقدینگی کافی در یک پلتفرم وجود نداشته باشد و در نتیجه خریدار برای خرید یک دارایی بیشتر از حد انتظار پرداخت کند (در کل به دلیل نبودن نقدینگی مناسب و یا وجود نوسان در بازار، قیمت نهایی برای خریدار تغییر می‌کند). با حذف این لغزش، شرایط معامله با بهترین قیمت ممکن در اختیار معامله‌گر قرار می‌گیرد.
DiversiFi:
پروتکل DiversiFi نقدینگی را در صرافی‌های متمرکز و غیرمتمرکز جمع می‌کند تا نقدینگی بیشتری را برای معامله‌گران فراهم کند. DeversiFi همچنین از فناوری دسته‌بندی StarkWare، برای تسویه بیش از 9000 معامله در ثانیه از طریق رابط کاربری یا API، استفاده می‌کند.
مزایای استفاده از صرافی غیرمتمرکز:
1- ناشناس بودن:
از آنجایی که DEX ها در خالص‌ترین شکل خود، فقط از اطلاعات بلاکچین استفاده می‌کنند، تنها چیزی که برای استفاده از این صرافی های غیرمتمرکز نیاز دارید، یک آدرس عمومی است. اکثر صرافی های متمرکز نیاز به یک فرآیند ثبت نام کامل با نام، ایمیل و حتی اطلاعات حساب بانکی دارند. با حذف پروسه احراز هویت از DEX ها، شرایط مناسبی برای کاربرانی که به دنبال حریم خصوصی بیشتر هستند، پدیدار شده است.
2- کنترل وجوه:
اکثر DEX ها، اما نه لزوما همه‌ی آن ها، غیر متصدیانه هستند. در نتیجه، کاربران کنترل وجوه خود را در کل فرآیند انتقال تا لحظه مبادله (زمانی که یک قرارداد هوشمند، معامله‌ی امضا شده را اجرا می‌کند) در اختیار دارند. اما ایمن نگه داشتن وجوه شما مسئولیت یک DEX است.
3- هک شدن:
از آنجایی که یک DEX در سرتاسر شبکه ای از رایانه ها وجود دارد، حمله به آن بسیار دشوار و پیچیده است و هیچ نقطه ورود یا شکست واحد و مشخصی برای حمله وجود ندارد. این مهم باعث می‌شود DEX ها به طور تصاعدی ایمن‌تر شوند. همچنین طراحی و آزمایش آن ها را نیز دشوارتر می‌کند، که یکی از دلایل کندی توسعه DEX ها تا به امروز به حساب می‌آید.
4- خرابی:
از آنجایی که هیچ نقطه ورود و یا شکستی در یک صرافی غیرمتمرکز وجود ندارد، احتمال خرابی در آن کم است. همچنین انتشار بروزرسانی ها بر اساس سرویس گره به گره (Node by Node) اتفاق می‌افتد. حتی اگر گره های جداگانه به دلیل تعمیر و نگهداری یا حمله، از بین بروند، گره های باقی مانده همچنان می‌توانند فعالیت شبکه اصلی صرافی را ادامه داده و اداره کنند.
5- در دسترس بودن رمزارز ها:
صرافی‌های متمرکز باید به‌طور جداگانه توکن‌ها را بررسی کنند و قبل از فهرست کردن، از مطابقت آن ها با مقررات خود، اطمینان حاصل کنند. در حالی که صرافی‌های غیرمتمرکز می‌توانند شامل هر توکنی که بر روی بلاکچین ساخته شده است، باشند. به این معنی که پروژه‌های جدید، احتمالاً قبل از در دسترس قرار گرفتن در صرافی های متمرکز، در این صرافی ها فهرست می‌شوند.
معایب استفاده از صرافی غیرمتمرکز:
1- میزان استفاده پذیری:
اولین و بزرگترین چالش برای صرافی غیرمتمرکز، کاربر پسند بودن است. ایجاد یک حساب کاربری در یک صرافی متمرکز، یک فرآیند نسبتاً ساده اما طولانی است و مانند برنامه های بانکی و کارگزاری که کاربران با آن آشنا هستند، عمل می‌کند. اما در طرف مقابل، استفاده از DEX مستلزم اتصال به یک DApp یا حتی نصب یک کلاینت مستقل DEX است. در ساده ترین حالت، ممکن است فقط نیاز داشته باشید که یک کیف پول MetaMask راه اندازی کنید، آن کیف پول را شارژ کنید (دارایی خود را در آن واریز کنید)، سپس به یک DEX DApp مبتنی بر اتریوم متصل شوید. در پیچیده ترین حالت، ممکن است مجبور شوید یک گره مستقل راه اندازی کنید و برای مدت طولانی آنلاین بمانید تا معاملات شما انجام شود.
2- ابزارهای تجارت مبتدیانه:
صرافی های متمرکز ابزارهای پیشرفته زیادی مانند معاملات اختیاری و مارجین و غیره را به کاربران خود ارائه می‌دهند. این عمل برای صرافی های امروزی، به سادگی امکان‌پذیر نیست. معامله در اکثر DEX های امروزی، معمولاً فقط شامل سفارشات خرید یا فروش می‌شود.
3- نقدینگی کم:
DEX ها حدود یک درصد از حجم کل معاملات بازار ارزهای دیجیتال را در بر می‌گیرند. در نتیجه فقط معاملات با حجم کم و سکه های محبوب و معروف امکان‌پذیر است. نقدینگی کافی برای انجام معاملات با حجم بالا وجود ندارد و هیچ مؤسسه متمرکزی که خدمات بازارسازی را برای این صرافی ها ارائه دهد، هنوز وجود ندارد.
4- تاخیر:
وقتی در یک صرافی معامله انجام می‌دهید، می‌خواهید تا حد امکان این معامله سریع انجام شود. در غیر این صورت، ممکن است تغییر قیمت را از دست بدهید. اما سرعت اجرا، لغو و زمان پردازش سفارش در DEX ها، کند است. زیرا همه درخواست ها باید در سراسر شبکه غیرمتمرکز منتشر شوند. در نتیجه، اسلیپیج قیمت (تغییرات قیمت بین زمان سفارش و زمان اجرا) در این دسته صرافی ها رایج است.
در انتها لازم به ذکر است که در کنار تمامی ویژگی های خوب و بد صرافی های غیرمتمرکز، انتخاب یا عدم انتخاب این صرافی ها از سوی کاربران، بستگی به نوع فعالیت آن ها دارد و مجموعه‌ی بیدارز و نویسنده، هیچ توصیه ای برای استفاده یا عدم استفاده از این نوع از صرافی ندارد.
